حمید سمندریان در اردی‌بهشت سال ۱۳۱۰ در تهران زاده شد. فعالیت تئاتریش را حین تحصیل در دورهٔ متوسطه آغاز کرد. او در کلاس‌های تئاتر و هنرپیشگی حسین خیرخواه، شباویز و نصرت کریمی شرکت کرده‌است که زیر نظر عبدالحسین نوشین اداره می‌شد. سمندریان همچنین ویلون می‌نواخت و از شاگردان محمود ذوالفنون، برادر بزرگتر جلال ذوالفنون بود. وی پس از اتمام دورهٔ دبیرستان به اروپا سفر کرد و در آلمان دورهٔ مهندسی شوفاژ سانترال را در دانشگاه صنعتی برلین گذراند اما بعد از آن به کنسرواتور عالی موسیقی و هنرهای نمایشی هامبورگ وارد شد. برخورد با تئاتر آن‌قدر برایش جذاب بود که مجالی برای موسیقی نمی‌گذاشت و به همین دلیل برای همیشه از موسیقی خداحافظی کرد. سمندریان طی شش سال به صورت آکادمیک تحت آموزش ادوارد مارکس که یکی از استادان برجستهٔ تئاتر بود اصول و مبانی کارگردانی و بازیگری را آموخت و همزمان در آلمان به صورت حرفه‌ای مشغول به کار شد. وی پس از پایان این دوره به دعوت ادارهٔ هنرهای نمایشی دراماتیک ادارهٔ کل هنرهای زیبای ایران به کشور برگشت و به‌سرعت نمایشنامهٔ دوزخ یا در بسته اثر ژان پل سارتر را در تالار نوبنیاد همین اداره به روی صحنه برد و فعالیت‌های خود را به شکل پیوسته در عرصهٔ تئاتر ادامه داد؛همچنین با همکاری مهدی فروغ به تأسیس هنرستان آزاد هنرهای دراماتیک که وابسته به هنرهای زیبای کل کشور بود دست زد. پس از آن حمید سمندریان به دعوت مهندس هوشنگ، مهدی برکشلی و با همکاری مهدی نامدار دانشکدهٔ تئاتر دانشگاه تهران را بنیان گذاشتند و کار تدریس را بدون وقفه تا پایان عمر در دانشگاه‌های تهران و کلیهٔ دانشگاه‌های تئاتری ادامه داد. در سال ۱۳۷۳ به تأسیس کلاس‌های آزاد بازیگری و کارگردانی دست زد که هنرجویان بسیاری از آن‌جا دانش‌آموخته شدند و به عرصهٔ حرفه‌ای هنر وارد شدند. درگذشت حمید سمندریان که از بیماری سرطان کبد رنج می‌برد، حدود ساعت ۵ صبح روز پنج‌شنبه ۲۲ تیرماه در سن ۸۱ سالگی در منزل خود درگذشت.این اتفاق در حالی افتاد که همراهان و شاگردان همیشگی‌اش تصمیم گرفته بودند برای بهتر شدن حال استادشان، بار دیگر اجرای نمایش «بازی استریندبرگ» را که او سال‌ها پیش به صحنه برده بود با همان بازیگران قبلی یعنی هما روستا، رضا کیانیان و پیام دهکردی پاییز امسال به صحنه ببرند و حتی بخشی از تمرینات اولیهٔ این نمایش نیز در منزل شخصی او آغاز شده بود. سمندریان که در تمام این سال‌ها حسرت اجرای «زندگی گالیله» را با خود داشت، آخرین‌بار در سال ۱۳۸۹ سرگرم ترجمه و کار بر روی این نمایشنامهٔ معروف برتولت برشت بود و قصد داشت اواسط تیرماه همان سال گروه بازیگران این نمایش را مشخص کند تا براساس توافقات انجام‌شده با شهرداری تهران، «گالیله» را از بهمن سال ۱۳۸۹ تا اردیبهشت ۱۳۹۰ در تماشاخانهٔ ایرانشهر به صحنه ببرد، اما این آرزو هرگز محقق نشد. فعالیت هنری تئاتر سمندریان برخی از مهمترین متون نمایشی از نویسندگان شاخص ادبیات نمایشی غرب همانند فردریش دورنمات، برتولت برشت، آنتوان چخوف، اوژن یونسکو، آرتور میلر، ماکس فریش، ژان آنوی، تنسی ویلیامز، ژان پل سارتر و هنریک ایبسن را ترجمه و سپس کارگردانی کرد. از این منظر باید او را یکی از کارگردانان شاخص تئاتر در تاریخ تئاتر ایران به شمار آورد که سهمی جدی در آشنایی مردم و علاقه‌مندان تئاتر و نمایش با متون و آثار کلاسیک و برجستهٔ تاریخ تئاتر جهان داشتند. سینما سمندریان تجربه‌ای هم در حیطهٔ سینما داشت و فیلم تمام وسوسه‌های زمین را در سال‌های اولیهٔ دههٔ ۱۳۶۰ کارگردانی کرد؛ اما دیگر به سمت سینما نیامد؛ اگرچه همسرش، هما روستا از جمله بازیگران شاخص تئاتر و سینمای ایران بود و برای برخی از فیلم‌هایش جایزهٔ سیمرغ بلورین بهترین بازیگری زن را هم دریافت کرده‌اند. تأثیر و تأثر بسیاری از هنرمندان مطرح ایران از شاگردان او محسوب می‌شوند؛ از این جمله عزت‌الله انتظامی، گوهر خیراندیش، رضا کیانیان، میکاییل شهرستانی، احمد آقالو، کیومرث مرادی، پرویز پورحسینی، گلاب آدینه، مهدی هاشمی، ناصر هاشمی، آتش تقی‌پور، سعید پورصمیمی، مریم معترف، سوسن تسلیمی،[ فریبرز عرب‌نیا، امین تارخ، احمد ساعتچیان، محمد رحمانیان، محمدرضا جوزی، محمد یعقوبی، امیر جعفری، فتحعلی اویسی، فردوس کاویانی، مهران مدیری، خسرو سینا، میرطاهر مظلومی، پیام دهکردی، پارسا پیروزفر، نوید فرید، شهاب حسینی، حامد کمیلی، حامد بهداد، نگار فروزنده، یوسف تیموری، رابعه اسکویی، مجید صالحی، فرزاد حسنی، شهرام عبدلی، قطب‌الدین صادقی، علیرضا اشکان، حمید فرخ‌نژاد، الیکا عبدالرزاقی، حمید میهن‌دوست، آشا محرابی، حسام نواب صفوی، ایرج راد، انوشیروان ارجمند. به باور بسیاری با وجودی که تئاتر نوین ایران توسط عبدالحسین نوشین بنا شده بود ولی در زمان سمندریان جدی‌تر شد. به طوری که تمام کسانی که از دههٔ ۱۳۴۰ به بعد در زمینه تئاتر در دانشکده‌های تئاتر تهران تحصیل کرده‌اند از شاگردان سمندریان‌اند و در واقع کسی نیست که در عرصهٔ تئاتر ایران کار کند و به نوعی شاگردی وی را نکرده باشد. حمید سمندریان در سال ۱۳۴۲ گروه تئاتری منسجمی به‌نام گروه هنری پاسارگاد تشکیل داد که افراد گروه عبارت‌اند از: پرویز پورحسینی، سعید پورصمیمی، پری صابری، اسماعیل محرابی، جمشید مشایخی، پرویز کاردان، محمد حفاظی، منوچهر فرید، ثریا قاسمی، اسماعیل شنگله، مهدی فخیم‌زاده. منش و خلقیات بسیاری بر این نکته تأکید دارند که سمندریان در تمام محافل و نشست‌ها جز از تئاتر دربارهٔ آن از چیزی صحبت نمی‌کرد. حتی چند روز قبل از درگذشتش از گذشتهٔ تئاتر می‌گفت و مسائل امروزش و اظهار امیدواری کرده بود که اگر عمری باقی باشد، باز هم بتواند یک تئاتر به صحنه بیاورد. اسماعیل شنگله هم که خود را از شاگردان حمید سمندریان می‌داند و می‌گوید از سال ۱۳۳۸ که هر دو کارمند ادارهٔ هنرهای دراماتیک بودند با هم دوست شدند و هر روز مسیر خانه تا اداره را پیاده می‌رفتند تا از تئاتر بگویند. شنگله این دیدارها و گفتارها را کلاسی شفاهی برای خود دانست که باعث افزایش اطلاعات او از تئاتر شده و منجر به رفتن شنگله به اتریش و آلمان برای تحصیل در این رشته شد. شنگله یکی از مدرسان آموزشگاه سمندریان نیز بوده‌است. بسیاری به لبخند سمندریان و احوالپرسی‌های او با دانشجویانش اشاره کرده‌اند و این‌که او همواره با لبخند به دیدار شاگردانش می‌رفته‌است. دیدگاه‌های هنری انتقادها به سمندریان یادبودها در تاریخ شنبه ۸ اسفند ۱۳۸۸ و با همت معاونت اجتماعی شهرداری تهران و با حضور محمدباقر قالیباف، شهردار تهران، تماشاخانهٔ شمارهٔ دو ایرانشهر در خانهٔ هنرمندان ایران به پاس یک عمر حضور هنری حمید سمندریان به نام این چهرهٔ نامدار عرصهٔ هنر ایران نامگذاری شد. همزمان با این اتفاق نمایشگاهی از پوستر نمایش‌های سمندریان در طول سال‌ها کارگردانی نیز در خانهٔ هنرمندان برپا شد و آن‌طور که محمدباقر قالیباف گفت، قرار بر این شد که تندیس این هنرمند هم در «تماشاخانهٔ سمندریان» نصب شود.همچنین شهردار تهران از نمایشگاه پوستر و کاریکاتور سمندریان دیدن کرد و برای اجرای نمایش گالیله که سمندریان قرار بود اجرا کند، قول همکاری داد. علاوه بر این‌ها، در این روز از کتاب «این صحنه خانهٔ من است» سمندریان نیز رونمایی شد. آثارشناسی کارگردانی تئاتر صحنه‌ای ملاقات بانوی سالخورده فردریش دورنمات ۱۴ دی ۱۳۸۶—۲۴ اسفند ۱۳۸۶ سالن اصلی تئاتر شهر گوهر خیراندیش، پیام دهکردی، علی رامز، فرخ نعمتی، احمد ساعتچیان، میرطاهر مظلومی، هوشنگ قوانلو ۲ دایرهٔ گچی قفقازی برتولت برشت ۱۳۷۷ سالن اصلی تئاتر شهر سعید پورصمیمی، آزیتا حاجیان، سهراب سلیمی، حسن پورشیرازی، آرمان امید، جمال اجلالی ۳ ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی فردریش دورنمات ۱۳۶۸ رضا کیانیان، احمد آقالو، میکائیل شهرستانی، هما روستا، نورالدین استوار، جمال اجلالی، رضا عمرانی، قاسم زارع ۴ مرغ دریایی آنتوان چخوف ۱۳۵۶ جمیله شیخی، محمدعلی کشاورز، قاسم سیف، هما روستا، جمال اجلالی، محمد مطیع، منوچهر فرید، سرور رجائی، آتیلا پسیانی، سروش خلیلی ۵ بازی استریندبرگ فردریش دورنمات ۱۳۵۱ و ۱۳۷۸ محمدعلی کشاورز، اسماعیل شنگله، رضا کیانیان، هما روستا ۶ کرگدن اوژن یونسکو ۱۳۵۱ عزت الله انتظامی، پرویز صیاد، اسماعیل دادفر، محمد حفاظی، مهدی فخیم‌زاده، پروین دولتشاهی، فریده صابری، عباس یوسفیانی، محمود شیبانی ۷ ملاقات بانوی سالخورده فردریش دورنمات ۱۳۵۱ جمیله شیخی، آذر فخر، اکبر زنجانپور، محمود هاشمی، علی رامز، غلامرضا طباطبائی ۸ نگاهی از پل آرتور میلر ۱۳۴۸ اکبر زنجانپور، سوسن تسلیمی، خسرو فرحزادی، اسماعیل دادفر، پروین دولتشاهی ۹ آندورا ماکس فریش ۱۳۴۶ سعید پورصمیمی، ثریا قاسمی، محمدعلی کشاورز، منوچهر فرید، پرویز پورحسینی، جمیله شیخی، اسماعیل دادفر، جمشید مشایخی، منوچهر فرید، پری امیرحمزه، اسفندیار شهیدی ۱۰ هرکول و طویلهٔ اوجیاس فردریش دورنمات ۱۳۴۴ پرویز صیاد، محمد گودرزی، محمد حفاظی، ثریا قاسمی، عباس یوسفیانی، سیروس ابراهیم‌زاده، فریده صابری ۱۱ لئوکادیا ژان آنوی ۱۳۴۳ پرویز پورحسینی، سعید پورصمیمی، محمدعلی کشاورز، محمد حفاظی، شکوه نجم‌آبادی، عصمت صفوی ۱۲ طبیب اجباری مولیر ۱۳۴۳ محمدعلی کشاورز، پرویز فنی‌زاده، اسماعیل محرابی، مسعود فقیه، شکوه نجم‌آبادی، سعید پورصمیمی ۱۳ باغ‌وحش شیشه‌ای تنسی ویلیامز ۱۳۴۲ پرویز فنی‌زاده، شهلا ریاحی، پری صابری، عباس مغفوریان ۱۴ مرده‌های بی‌کفن و دفن ژان پل سارتر ۱۳۴۲ و ۱۳۵۷ محمدعلی کشاورز، منوچهر فرید، پرویز فنی‌زاده، اسماعیل محرابی، پری صابری، جمشید مشایخی، ایرج راد ۱۵ اشباح هنریک ایبسن ۱۳۴۲ جمیله شیخی، محمدعلی کشاورز، عباس غفوریان، اسماعیل دادفر، عزت پریان ۱۶ دوزخ ژان پل سارتر ۱۳۴۱ جمیله شیخی، رکن‌الدین خسروی، پرویز کاردان، عزت پریان نمایش نویسنده سال اجرا سالن بازیگران ۱ ملاقات بانوی سالخورده فردریش دورنمات ۱۴ دی ۱۳۸۶—۲۴ اسفند ۱۳۸۶ سالن اصلی تئاتر شهر گوهر خیراندیش، پیام دهکردی، علی رامز، فرخ نعمتی، احمد ساعتچیان، میرطاهر مظلومی، هوشنگ قوانلو ۲ دایرهٔ گچی قفقازی برتولت برشت ۱۳۷۷ سالن اصلی تئاتر شهر سعید پورصمیمی، آزیتا حاجیان، سهراب سلیمی، حسن پورشیرازی، آرمان امید، جمال اجلالی ۳ ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی فردریش دورنمات ۱۳۶۸ رضا کیانیان، احمد آقالو، میکائیل شهرستانی، هما روستا، نورالدین استوار، جمال اجلالی، رضا عمرانی، قاسم زارع ۴ مرغ دریایی آنتوان چخوف ۱۳۵۶ جمیله شیخی، محمدعلی کشاورز، قاسم سیف، هما روستا، جمال اجلالی، محمد مطیع، منوچهر فرید، سرور رجائی، آتیلا پسیانی، سروش خلیلی ۵ بازی استریندبرگ فردریش دورنمات ۱۳۵۱ و ۱۳۷۸ محمدعلی کشاورز، اسماعیل شنگله، رضا کیانیان، هما روستا ۶ کرگدن اوژن یونسکو ۱۳۵۱ عزت الله انتظامی، پرویز صیاد، اسماعیل دادفر، محمد حفاظی، مهدی فخیم‌زاده، پروین دولتشاهی، فریده صابری، عباس یوسفیانی، محمود شیبانی ۷ ملاقات بانوی سالخورده فردریش دورنمات ۱۳۵۱ جمیله شیخی، آذر فخر، اکبر زنجانپور، محمود هاشمی، علی رامز، غلامرضا طباطبائی ۸ نگاهی از پل آرتور میلر ۱۳۴۸ اکبر زنجانپور، سوسن تسلیمی، خسرو فرحزادی، اسماعیل دادفر، پروین دولتشاهی ۹ آندورا ماکس فریش ۱۳۴۶ سعید پورصمیمی، ثریا قاسمی، محمدعلی کشاورز، منوچهر فرید، پرویز پورحسینی، جمیله شیخی، اسماعیل دادفر، جمشید مشایخی، منوچهر فرید، پری امیرحمزه، اسفندیار شهیدی ۱۰ هرکول و طویلهٔ اوجیاس فردریش دورنمات ۱۳۴۴ پرویز صیاد، محمد گودرزی، محمد حفاظی، ثریا قاسمی، عباس یوسفیانی، سیروس ابراهیم‌زاده، فریده صابری ۱۱ لئوکادیا ژان آنوی ۱۳۴۳ پرویز پورحسینی، سعید پورصمیمی، محمدعلی کشاورز، محمد حفاظی، شکوه نجم‌آبادی، عصمت صفوی ۱۲ طبیب اجباری مولیر ۱۳۴۳ محمدعلی کشاورز، پرویز فنی‌زاده، اسماعیل محرابی، مسعود فقیه، شکوه نجم‌آبادی، سعید پورصمیمی ۱۳ باغ‌وحش شیشه‌ای تنسی ویلیامز ۱۳۴۲ پرویز فنی‌زاده، شهلا ریاحی، پری صابری، عباس مغفوریان ۱۴ مرده‌های بی‌کفن و دفن ژان پل سارتر ۱۳۴۲ و ۱۳۵۷ محمدعلی کشاورز، منوچهر فرید، پرویز فنی‌زاده، اسماعیل محرابی، پری صابری، جمشید مشایخی، ایرج راد ۱۵ اشباح هنریک ایبسن ۱۳۴۲ جمیله شیخی، محمدعلی کشاورز، عباس غفوریان، اسماعیل دادفر، عزت پریان ۱۶ دوزخ ژان پل سارتر ۱۳۴۱ جمیله شیخی، رکن‌الدین خسروی، پرویز کاردان، عزت پریان کارگردانی تئاتر رادیویی حمید سمندریان در رادیو صدای ایران تعدادی نمایش‌نامه را ترجمه کرده که کارگردانی آن را نیز به عهده داشته‌است: غروب روزهای آخر پاییز، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱ پنچری، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱ همزاد، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱ اقدامات وگا، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱ فیزیکدان‌ها، فردریش دورنمات، ۱۳۶۶ آنتیگون، ژان آنوی، ۱۳۷۶ کارگردانی تله‌تئاتر در تلویزیون ملی ایران آثار اجرا شده در تلویزیون ملی ایران با ترجمه و کارگردانی حمید سمندریان: غروب روزهای پائیز، فردریش دورنمات، ۱۳۴۲ بازی استریندبرگ، فردریش دورنمات، ۱۳۵۱ خمره، لوئیجی پیراندللو، ۱۳۵۳ جراحی پلاستیک، پی‌یر فراری، ۱۳۴۰ پلوفت (شبح کوچک)، ماریا کل راماشادو، ۱۳۴۰ ساعت شش در خیابان آتن، روژه فردیناند به‌سوی دمشق، اگوست استریندبرگ، ۱۳۸۱ با همکاری بازیگران آلمانی حمید سمندریان به دعوت پروفسور رگن‌برگ استاد دانشگاه مونیخ و کارگردان تئاتر به انستیتو گوته دعوت شد و نمایش‌نامه‌های بسیاری را با بازیگران آلمانی روی صحنه برد. این همکاری بین سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ ادامه داشت. شهاب آسمانی، فردریش دورنمات چگونه رنج‌های آقای موکین پوت برطرف می‌شود، پیتر وایس پنچری، فردریش دورنمات سانتا کروز، ماکس فریش راهب و راهزن، هاینریش بل خوزه، هاینریش بل خشم شدید فلیپ هوتس، ماکس فریش بالماسکهٔ دزدان، ژان آنوی دوزخ، ژان پل سارتر ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی، فردریش دورنمات توراندخت، هیلدس هایمر مرده‌های بی‌کفن و دفن، ژان پل سارتر ترجمه‌ها ترجمهٔ آثار نمایشی در جامعهٔ تئاتری: غروب روزهای پاییز، فردریش دورنمات، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۴۰ پنچری، فردریش دورنمات، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۴۲ ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی، فردریش دورنمات، تهران: نشر پیروز، ۱۳۴۱ دایرهٔ گچی قفقازی، برتولت برشت، ۱۳۴۱ (چاپ مجدد ۱۳۷۸) اقدامات وگا و همزاد، فردریش دورنمات، ۱۳۴۱ ملاقات بانوی سالخورده، فردریش دورنمات، ۱۳۴۲ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۷۸) رومولوس کبیر، فردریش دورنمات، تهران: مرکز هنرهای نمایشی، ۱۳۶۹ باغ‌وحش شیشه‌ای، تنسی ویلیامز، ۱۳۴۲ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۸۳) لئوکادیا، ژان آنوی، ۱۳۴۳ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۸۳) هرکول و طویلهٔ اوجیاس، فردریش دورنمات، ۱۳۴۳ آندورا، ماکس فریش، تهران: انتشارات روز، ۱۳۴۷ فیزیکدان‌ها، فردریش دورنمات، ۱۳۵۰ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۸۳) خشم شدید فلیپ هوتس، ماکس فریش، ۱۳۵۰ (چاپ مجدد تهران: نشر مرکز هنرهای نمایشی، ۱۳۷۰) فرشته‌ای به بابل می‌آید، فردریش دورنمات، ۱۳۵۲ چگونه رنج‌های آقای موکین پوت بر طرف می‌شود، ۱۳۵۳ مکبث، ویلیام شکسپیر، ۱۳۵۵ (چاپ مجدد تهران: نشر قطره، ۱۳۸۳) بازی استریندبرگ، فردریش دورنمات، ۱۳۵۱ (چاپ مجدد تهران: نسل قلم، ۱۳۷۴)

 

منبع : ويكي پديا